Algoritmaların Karanlık İktidarı: Küresel Sağlıkta Yeni Çağ mı, Yoksa Gözetim Distopyası mı?
Dünya genelinde dev sağlık kurumları, yapay zekâ destekli risk puanlama sistemleriyle hastalıkları henüz belirtiler ortaya çıkmadan öngörmeye çalışıyor. Ancak tür sistemler, en çok yardıma ihtiyacı olan hastaları gözden kaçırarak ölümcül hatalara imza atıyor. ABD’de yapılan araştırmalar, yapay zekâ destekli reddedilen vakaların insan doktor incelemesine göre çok daha yüksek olduğunu ortaya koydu.
AB’nin AI Act’i, tıbbi yüksek riskli algoritmalar için insan gözetimi ve şeffaflık zorunluluğu getirse de uygulamada ciddi boşluklar, sağlıkta yapay zekânın insan hayatını kurtarmaktan çok, yeni gözetim ve ayrımcılık aracı olduğunu kanıtlıyor.
Türkiye’de Yapay Zekâ: Sağlık Hizmeti Mi, Kâr Aracı Mı?
Türkiye’de büyük eğitim araştırma hastaneleri ve Şehir Hastanelerinde yapay zekâ destekli triyaj sistemleri pilot aşamada. Klinik personel, algoritmaların ilk değerlendirmesine güveniyor; nihai karar ise doktorlarda. Ancak “insan-içinde-döngü” yaklaşımı, yapay zekânın karar süreçlerine giderek daha fazla müdahil olmasıyla tehlikeli evrime dönüşüyor.
Yesil Health AI, Virasoft gibi yerli startup’lar, genetik ve biyometrik verilerle kişiye özel tedavi planları sunuyor. Fakat verilerin nasıl kullanıldığı, kimlerin erişim hakkı olduğu ve hastaların onay süreçleri şeffaf değil. Türkiye’de sağlık, insan yaşamı için değil, küresel elitlerin yeni oyuncağı haline geliyor.
Mahremiyetin Erozyonu: Türkiye ve Dünya Ortak Sorunu
Türkiye’nin merkezi sağlık veri tabanları, MHRS, e-Nabız ve aile hekimliği sistemleri milyonlarca vatandaşın hassas sağlık bilgilerini topluyor. Ancak verilerin güvenliği, siber saldırılar ve içerden sızıntılar karşısında kırılgan.
ABD’de sağlık verilerinin siber saldırılara hedef olması yaygın sorun. Avrupa’da veri sahipliği ve rıza mekanizmaları üzerine düzenlemeler artarken, Türkiye’de hala belirsizliğini koruyor. Hastaların onayı olmadan sağlık profillerinin risk skorlama ve sigorta fiyatlandırması için kullanılması, sağlık hakkının temelini sarsıyor.
Kârın Karanlık Yüzü: Küresel ve Yerel Ekonomik Dinamikler
ABD’de yapay zekâ odaklı sağlık girişimleri milyarlarca dolarlık yatırımlarla büyürken, Türkiye’de özel sigorta şirketleri ve sağlık teknolojisi firmaları genetik ve biyometrik veriler üzerinden primleri otomatik artırıyor. Sigorta primlerinin hastaların bilgisi dışında yükseltilmesi, sağlık hizmetlerine erişimde bölgesel ve sosyoekonomik eşitsizlikleri derinleştiriyor. Özel hastaneler sadece “kârlı” hastalara odaklanırken, Türkiye’de ve dünyada sağlık hizmetleri giderek sermayenin oyuncağı haline geliyor.
Düzenleyici Boşluklar ve Politik Manipülasyon: Türkiye ve Uluslararası Perspektif
Türkiye’de Sağlık Bakanlığı’nın yapay zekâ projelerine verdiği destek, kapsamlı regülasyon eksikliğiyle birleşince denetimsiz alan yaratıyor. KVKK ile Sağlık Bakanlığı arasındaki yetki çatışmaları, sorumlulukları muğlaklaştırıyor. Avrupa Birliği’nin AI Act’i insan gözetimi ve şeffaflık zorunluluğu getirirken, Türkiye’de somut adımlar yetersiz. ABD’de Sağlık Bakanlığı, izinsiz kullanıma rağmen yapay zekâ triyaj sistemlerine fon sağlaması sağlıkta kimin kontrolü elinde tutacağını belirleyen gizli savaşın işareti.
Dijital Bölünme ve Toplumsal Eşitsizlik: Türkiye’nin Kırılganlığı
Türkiye’nin dijital altyapı eşitsizliği, yapay zekâ destekli sağlık hizmetlerine erişimde yeni uçurumlar yaratıyor. Kırsal ve dağlık bölgelerde tele-sağlık hizmetleri neredeyse erişilemezken, eğitim seviyesi düşük ve yaşlı nüfus dijital formlar karşısında çaresiz kalıyor. Benzer şekilde, ABD ve Avrupa’da da dijital sağlık hizmetlerine erişimde sosyoekonomik farklılıklar derinleşiyor. Bu, sağlıkta eşitlik değil, dünya genelinde yeni ayrımcılık.
Hekimlerin Rolü: İnsan mı, Makine Yardımcısı mı?
Türkiye’de doktorlar, yapay zekâ’nın karar destek sistemlerinde “yorumcu” konumuna indirgeniyor. Klinik karar verme alanı daralırken, dijital okuryazarlık eksikliği hekimlere ek yük bindiriyor. Hasta-hekim güveni zedeleniyor; sağlıkta insan faktörü eriyor. ABD ve Avrupa’da da benzer endişeler dile getiriliyor. Türkiye’de sağlık çalışanlarının dijital dönüşüme adaptasyonu nasıl sağlanacağı ise belirsiz.
Gizli Operasyonların Gölgesinde Türkiye ve Dünya
Türkiye ve dünyada sağlık verilerinin kontrolü, karmaşık ve gizli operasyonların odağında yer alıyor; veri sahipliği, şeffaflık ve hesap verebilirlik eksiklikleri, finansal çıkar güdümlü tuzakların kurulmasına zemin hazırlıyor. Tahmine dayalı tıp ve yapay zekâ destekli sağlık sistemleri erken müdahale vaadiyle ortaya çıkarken, düzenleyici boşluklar ve toplumsal eşitsizlikler teknolojilerin gözetim aracı haline gelme riskini artıran karmaşık yapıyı sorgulamak, bilinçli farkındalık kazanmak ve harekete geçmek artık kaçınılmaz; çünkü sağlık sistemini kontrol etmezseniz, sistem sizi yönetir.
Küresel İfşa
Yazar
