Akıllı Sistemler Karar Verirken, İnsan İradesi Nereye Gidiyor?
Yapay zeka (YZ), günümüzün en çok konuşulan teknolojilerinden biri. Hayatımızı kolaylaştıran uygulamalarıyla öne çıksa da, teknolojinin derinlemesine anlaşılması gereken teknik boyutları ve potansiyel riskleri de mevcut.
YZ’nin en dikkat çekici uygulama alanlarından biri, kişiselleştirilmiş içerik sunumu. Ancak durum, algoritmik manipülasyon riskini beraberinde getiriyor. YZ sistemleri, kullanıcıların dijital ayak izlerini (arama geçmişi, sosyal medya etkileşimleri, satın alma alışkanlıkları vb.) analiz ederek bireysel psikolojilerini hedef alabiliyor. Özellikle deepfake teknolojileri, manipülasyonu yeni seviyeye taşıyor.
Algoritmik Manipülasyon ve Deepfake Teknolojileri
Deepfake, derin öğrenme (deep learning) algoritmaları kullanılarak gerçekçi ancak sahte video ve ses içerikleri üretme yeteneğidir. Örneğin, Generative Adversarial Networks (GANs) gibi modeller, bir kişinin yüzünü veya sesini başka videoya veya ses kaydına entegre edilmesi, özellikle kimlik avı (phishing) ve dezenformasyon kampanyalarında ciddi tehditler oluşturuyor. Bir ünlünün sahte yardım çağrısı veya bir siyasetçinin hiç söylemediği sözleri içeren video, kamuoyunu yanıltmak için kullanılabilir. Türkiye gibi toplumsal hassasiyetleri yüksek coğrafyalarda, planlı manipülasyonlar toplumsal kutuplaşmayı artırarak ulusal güvenliği tehdit edebilir.
Dijital İçerik Yönetimi ve YZ Psikozu
YZ, internetteki bilgi akışını da derinden etkiliyor. Büyük dil modelleri (LLM’ler) sayesinde üretilen içeriklerin artması, “YZ çöpü” olarak adlandırılan, doğruluğu şüpheli veya yanıltıcı bilgilerin yayılmasına neden olurken, kullanıcıların doğru bilgiye erişimini zorlaştırarak internetin güvenilirliğini sarsıyor.
Ayrıca, YZ sohbet botlarıyla aşırı etkileşim, bireylerde sosyal izolasyonu artırabilir. “YZ psikozu” terimi, bu tür bağımlılığın yol açabileceği psikolojik sorunları tanımlamak için kullanılıyor. İnsanlar, gerçek sosyal bağlar yerine dijital arkadaşlıklara yönelerek yalnızlık ve aidiyetsizlik hissi yaşayabilirler. Özellikle genç nesiller arasında bunun yaygınlaşması, uzun vadede toplumsal etkileşim kalitesini düşürebilir.
Programlanabilir Paranın Yükselişi ve Ekonomik Özgürlük
Merkez bankası dijital para birimleri (CBDC’ler) ve programlanabilir stablecoin’ler, finansal sistemde değişiklikler vaat ediyor. Ancak teknolojiler, bireysel ekonomik özgürlükler üzerinde ciddi kontrol mekanizmaları oluşturma potansiyeli taşıyor.
Programlanabilir para, belirli koşullar altında harcanabilen veya kullanılamayan dijital para birimleridir. Örneğin, bir algoritma, paranızı belirli ürün veya hizmetlere harcamanızı kısıtlayabilir, belirli yatırımları yapmanızı engelleyebilir veya hatta karbon ayak izinize göre harcama limitleri belirleyebilir. Bu durum, bireylerin finansal kararlarını tamamen algoritmaların kontrolüne bırakarak ekonomik özgürlüğü ortadan kaldırabilir. Türkiye gibi dışa bağımlı ekonomilerde, yeni kontrol mekanizması, ulusal egemenliği ve ekonomik bağımsızlığı ciddi şekilde tehdit edebilir.
Siber Güvenlik ve YZ Destekli Tehditler
Büyük dil modelleri (LLM’ler), siber saldırganlar için yeni cephe oluşturuyor. LLM’lerdeki güvenlik açıkları, kötü niyetli aktörler tarafından bilgisayar sistemlerinin kontrolünü ele geçirmek veya hassas verilere erişmek için kullanılabilir. Örneğin, bir LLM’ye yapılan prompt injection saldırıları, modelin istenmeyen çıktılar üretmesine veya kötü amaçlı kod çalıştırmasına neden olabilir.
Ayrıca, YZ sistemlerinin veri kazıma (data scraping) yoluyla fikri mülkiyet haklarını ihlal etmesi, hukuki ve ekonomik kaos yaratma potansiyeli taşıyor. Siber güvenlik, artık sadece teknik mesele olmaktan çıkıp ulusal güvenliğin temel bileşeni haline gelmiştir. Türkiye’nin kritik altyapıları ve veri güvenliği, yeni nesil YZ destekli tehditlere karşı acilen güçlendirilmelidir.
YZ’nin Çevresel Ayak İzi
YZ teknolojilerinin yaygınlaşması, beraberinde ciddi çevresel maliyetleri de getiriyor. YZ veri merkezleri, yüksek performanslı işlemciler ve soğutma sistemleri nedeniyle devasa miktarda elektrik ve su tüketiyor. Örneğin, sohbet botunun her sorgu için birkaç şişe soğutma suyu harcadığı tahmin ediliyor.
Bu durum, enerji kaynakları üzerindeki baskıyı artırırken, su kıtlığı çeken bölgelerde ciddi çevresel felaketlere yol açabilir. YZ geliştiricileri ve kullanıcıları, çevresel ayak izini azaltmak için daha enerji verimli algoritmalar ve donanımlar geliştirmeye odaklanmalıdır.
Sonuç olarak; Yapay zeka, insanlık için büyük fırsatlar sunarken, aynı zamanda barındırdığı riskleri minimize etmek ve YZ’nin faydalarını maksimize etmek için bilinçli gelişim ve yönetim yaklaşımı benimsemek şart. Türkiye’nin dijital dönüşüm sürecinde kendi kaderini tayin etmesi için teknik bilgi birikimini artırması ve proaktif adımlar atması gerekiyor. Aksi takdirde, dijital çağın getirdiği zorluklarla başa çıkmakta zorlanabiliriz.
Ozan Arif Şahin
Yazar
